Op reis naar de culturele schatkamer van Turkije: Efeze, Şirince, Priëne en Doğanbey

Een van de zeven wereldwonderen van de antieke wereld, UNESCO Werelderfgoed, heerlijke fruitwijn uit Şirince en net zo smakelijke olijfolie. Turkije heeft zoveel meer te bieden dan zon en strand. Ik ga op reis naar de culturele schatkamer van Turkije en bezoek Efeze, Şirince, Priëne en Doğanbey.

Cultuur in Kuşadası

Stress! Voor het eerst mis ik een overstap. Daar sta ik dan op Istanbul Ataturk Airport, een half uur nadat het vliegtuig waar ik in zou moeten zitten vertrokken is. Het ticket omboeken en naar de andere kant van het vliegveld rennen duurt langer dan ik zou willen. En toch landen we een ruim uur later op de luchthaven van İzmir. Gelukt! Hier wacht een transfer naar Kuşadası, de stad die mij doet denken aan zonaanbidders, stranden, hoge temperaturen en heerlijke cocktails. Of doe ik daarmee de stad en de regio tekort?

De volgende ochtend ontbijten we met uitzicht over de Egeïsche zee. De muziek van Julio Iglesias wordt alleen begeleid door het ruisen van de zee en het tikken van de lepels tegen de koffiekopjes. Wij verblijven in een van de oudste hotels van de stad, het KoruMar Hotel De Luxe. Het Nederlandse stel aan de tafel naast ons komt hier al ruim 10 jaar, vertelt de man. Met dit uitzicht geef je ze geen ongelijk. Toch kom ik hier niet voor de blauwe zee of het prachtige uitzicht over de baai. Ik ga op zoek naar cultuur in Kuşadası!

Efeze, UNESCO Werelderfgoed en de grootste opgravingen uit de Griekse oudheid

Gids Erdem Eryilmaz staat ons op te wachten en hij weet het zeker; wie van cultuur houdt is hier op de goede plaats. De regio puilt uit van de archeologische opgravingen, historische plaatsen en prachtige stadjes. Het toerisme naar Turkije is ingestort en dus zijn er minder toeristen dan ooit. Turkije is een land met meer onrust dan de gemiddelde reisbestemming, altijd al geweest overigens. Maar dat dit geen reden is om Turkije te mijden gaat Erdem ons laten zien. Eerste stop: Efeze.

Op Rome na was het Efeze de grootste stad van het Romeinse Rijk. Hoe afgezaagd het ook mag zijn, bij iedere stap voel je dat je hier over duizenden jaren geschiedenis loopt. Je hoort hier de rijke burgers fluisteren in de agora, ziet de soldaten bijna over het marmer van de stoa lopen. Even verderop speelt een tragedie in het theater en een man kijkt gehaast om zich heen bij de prachtige bibliotheek. Hier liep ooit een tunnel naar het nabijgelegen bordeel, een van de grootste inkomstenbronnen van de stad. Niet de allergrootste, want dat was de handel. Efeze was niet voor niets een havenstad, al is de kustlijn nu wat verder weggeschoven van de stad.

Nee, ook nu nog is het niet moeilijk om je voor te stellen hoe deze stad er in de oudheid uitgezien moet hebben. Efeze is één van de best bewaarde antieke steden van de westerse wereld en het belangrijkste archeologische gebied van Turkije.

Terwijl de zon steeds hoger komt te staan wordt het moeilijk schaduw te vinden. Wij lopen nog nog even verder naar de Tempel van Artemis. Het was één van de grootste tempels die de Grieken gebouwd hebben en ooit een van de Zeven wereldwonderen van de antieke wereld.

Het Huis van de Heilige Maagd Maria

Vanaf Efeze slingert een lange weg de berg Bülbüldağı omhoog. Hier staat een klein stenen huis in een serene omgeving, verscholen in de prachtige natuur. Je hoort de krekels in de bossen rondom je. Volgens de christelijke overlevering is dit het Huis van de Heilige Maagd Maria. De Apostel Johannes zou de moeder van Jezus vanuit Jeruzalem naar Efeze gebracht hebben en in dit huisje bracht zij haar laatste jaren door.

Het is niet het originele huis. In de 19e eeuw zag de Duitse non Anna Catharina Emmerich in haar visioenen het sterfhuis van Maria. Het eenvoudige stenen huis werd volgens haar beschrijving nagebouwd. Tegenwoordig is het heiligdom in Efeze een bedevaartsplaats voor zowel christenen als moslims, omdat de heilige maagd ook in de Koran genoemd wordt en de Islam Maria (Mereyem-ana) als moeder van een belangrijke profeet ook als heilige ziet.

Aan de bron die onder het huis doorloopt wordt geneeskrachtige werking toegeschreven. Loop je voorbij het huis dan zie je 3 kranen waar je water kan tappen. De eerste zorgt voor liefde, de tweede voor gezondheid en de derde voor rijkdom. Een paar meter verder is de muur behangen met katoenen linten waaraan je briefjes kan knopen om hulp te vragen aan Maria. Soms is een zakdoek aan het lint geknoopt, even verder een verdwaalde sok, helemaal volgeschreven. Geluk in de liefde, een te winnen voetbalwedstrijd of de vraag om een vervroegd pensioen. De wensen lopen flink uiteen.

Johannesbasiliek in Selçuk

Aan de andere kant van Efeze staat de laat-Seltsjoekse Isa Bey moskee en op een heuvel erboven een Byzantijns-Seltsjoekse citadel. In de citadel staat de Johannesbasiliek, waar het graf van de apostel Johannes zou liggen. In eerste instantie werd op deze plek een kerk gebouwd. Lopend tussen de ruïnes ontdek je het kruisvormige patroon van de kerk, loop je door de resten van de doopkapel en zie je op sommige plekken nog de authentieke mozaïeken.

In de 6e eeuw werd de basiliek in opdracht van Keizer Justinianus I om de kerk heen gebouwd. Toen de Selçuken eeuwen later Efeze overwonnen hadden, werden de overblijfselen van de kerk tot moskee uitgeroepen.

Vanaf de heuvel kijk je uit over de Tempel van Artemis. Althans, wat ervan over is. Van bovenaf kan je inschatten hoe immens en indrukwekkend het ooit moet zijn geweest.

Wijn proeven in Şirince

Tijdens de lunch bij het Şirince Artemis Restaurant, met heerlijke kruidige Turkse pasta, een dessert van zoete aardappel met tahini en Turkse thee, horen we het verhaal van Şirince. Ooit werd het plaatsje Cirkince ‘lelijke stad’ genoemd om te voorkomen dat de stad overspoeld werd door bezoekers. Later werd het veranderd in Şirince, ‘lieflijke stad’. Hierdoor kwamen de vele bezoekers er alsnog, al is het nu wij er zijn rustiger in het stadje.

Het bergstadje Şirince ligt in het achterland ten zuiden van Izmir, aan het einde van een lange weg die zich de berg op slingert, en wordt omgeven door heuvels vol wijnstokken en appelboomgaarden. Een groot deel van dit fruit wordt verwerkt in fruitwijnen en niet lang nadat we Şirince  inlopen wordt ons een glas voorgezet. Zoete moerbijwijn. De Şirince wijnen zijn vaak ook bereid met lokale vruchten zoals abrikozen, kersen, mandarijnen, sinaasappelen of bessen. Je proeft het resultaat overal in het stadje, al sinds de Ottomaanse tijd overigens, en in de winter warme gekruide wijn. Net als de traditionele zoetigheid genaamd Pekmez, gemaakt van verschillend fruit. Of Nar ekşisi, een soort azijn gemaakt van granaatappel.

Even verder verkoopt een oudere vrouw kruiden, een kat schiet weg onder een kraam war de indringende geur van olijfoliezeep hangt. Je kan niet naar Şirince gaan zonder wijn te proeven, handgemaakte olijfolie en olijfoliezeep te kopen en van Turkse gerechten te genieten in een traditioneel restaurant.

Archeologisch pareltje: Priëne

Een dag later bezoeken we Priëne, een oude Griekse stad in de streek Ionië op zo’n 45 kilometer ten zuiden van Kusadasi. Priëne was één van de steden van de Ionische stedenbond. Twaalf steden aan de kust van Ionië die samenwerkten om zich te beschermen tegen het opdringende Perzische Rijk.

Priëne ligt op de berg Samsun Dagi. De oude stad lag vroeger aan zee maar tegenwoordig zo’n vijftien kilometer landinwaarts. Vanaf de tempel van Athena heb je een weids uitzicht op het plateau. Erdem vertelt ons “Waar Efeze op een drukke dag 2000 bezoekers trekt, komen er in Priëne misschien 2000 per jaar.” Misschien wat overdreven, maar opmerkelijk rustig is het hier wel. Hoewel een prachtige plek is! Wat rauwer dan het gepoleiste Efeze. Delen van zuilen liggen over het pad, overgroeid met planten en bomen, je klautert er van steen naar steen. Een echte verborgen parel.

Even verderop bezoek je het Ephesus Museum met het beroemde beeld van Artemis.

Dilek Peninsula National Park

De site van Priëne is net zo mooi voor zijn ruïnes als zijn omgeving, vlakbij het Dilek Peninsula National Park. Een prachtig bebost gebied dat van de hellingen van de bergen naar de zee afloopt. Je wandelt er door de bossen of ligt aan het strand. Je moet niet raar opkijken als er een familie wilde zwijnen voor je het pad oversteekt, of de stilte wordt doorbroken door de duizenden vogels die hier leven.

Aan de zuidkant van het Dilek Peninsula National Park, dichtbij Kuşadası, ligt het plaatsje Doğanbey. Een idyllisch plaatsje en een voormalig Grieks dorp, waar de stenen Griekse huizen de laatste jaren prachtig zijn gerestaureerd. Één restaurant, meer vind je er niet, en er is weinig te doen in Doğanbey. Maar het is een prachtig plaatsje om doorheen te struinen. De oude gebouwen zelf zijn ongelooflijk pittoresk en je kan er even uitrusten onder een oude olijfboom en genieten van het uitzicht over de delta.

Na het bezoek aan Doğanbey lunchen we in een van de handvol visrestaurants die in het kustdorp Karina uitkijken over zee en bezoeken we de Grot van Zeus. Dit moet volgens overlevering de geboortegrot van de oppergod Zeus zijn, met helderblauw water waar je een duik in kan nemen.

Turkse wijnen en olijfolie

Een kleine 20 minuten buiten Kuşadası ligt het Oleatrium, een olijfoliemuseum met olijfoliepersen uit de omgeving en uit het middellandse zeegebied. Interessant voor wie meer wil weten over olijfolie. De gids weet te vertellen dat het 30 jaar duurde om alle persen voor het museum te verzamelen, uit de Ionische, Romeinse, Byzantijnse en Ottomaanse tijden, en duizenden jaren oude amforen.

Het is interessant om te zien hoe vroeg men al begon met het persen van olijfolie. Tegenwoordig is Spanje de grootste olijfolieproducten, gevolgd door Italië waar olijfolie het nu moeilijk heeft, met Turkije op een nette 5e plaats. In het Degirmen restaurant naast het museum wordt dezelfde olijfolie gebruikt. We genieten hier van de heerlijke Turkse keuken. Waar in het Mediterrane gebied gerechten vaak vergezeld gaan door bijpassende wijnen, krijgen we hier een overheerlijke intense granaatappelsap, en later Turkse thee en Turkse koffie.

Het is niet dat je hier geen wijn kan vinden. Een dag later sluiten we de reis af met een proeverij van Turkse wijnen bij Restaurant Yedi Bilgeler. De zeven wijnen die ze hier produceren zijn vernoemd naar Anaxagoras, Lassos, Pythagoras, Thales, Khilon, Solon en Bias, die hier leefden, wijn gedronken en filosofeerden.

Yedi Bilgeler, de wijngaard van de zeven wijzen, heeft ook een hotel en restaurant. Wat is een betere plaats om een mooie reis af te sluiten dan een wijngaard met een ongelofelijk uitzicht over de regio, waar je een kijkje kan nemen in de opslagkelders met eiken vaten en flessenwijnen en waar je kan proosten op een mooie reis, een zoektocht naar de cultuur van Kuşadası?

Deze reis maakte ik op uitnodiging van Baltus Communications.