Fietsen langs de waterwerken van Jan Blanken: de Nieuwe Hollandse Waterlinie

Een fietsroute langs forten, historische vestingsteden, de eeuwenoude Diefdijk en polders met prachtige vergezichten! In het spoor van de waterwerken van ingenieur Jan Blanken (1755 – 1838) ontdek ik het landschap tussen Nieuwegein en Gorinchem. Een mooi stukje Utrechts landschap met een bijzondere geschiedenis. 

In de schaduw van de Lekbrug

Tientallen keren fietste ik al over de Jan Blankenbrug bij Vianen. De Lekbrug. Zonder te weten wie Jan Blanken was, overigens. Ik kende de brug vooral van het weidse uitzicht over de Lek en het mooie sprintje dat je op de brug kan trekken. Nu sta ik in Nieuwegein, vlakbij het pontje over de Lek, en kijk ik uit over de imposante brug. Vandaag ga ik tijdens het fietsen van de Jan Blankenroute ontdekken wie Jan Blanken was en maak ik kennis met de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Goed om te weten: De Nieuwe Hollandse Waterlinie is in 2019 door Nederland voorgedragen voor UNESCO werelderfgoed.

Tip: Lees de blog over de mooiste fietsroutes in Utrecht!

Kort gezegd: Jan Blanken was een Nederlands waterbouwkundig ingenieur. Aan het begin van de 19e eeuw ontwierp hij havenwerken en sluizen, realiseerde hij het Noord-Hollands Kanaal tussen Amsterdam en Den Helder en adviseerde hij niemand minder dan keizer Napoleon Bonaparte.

Waalse Wetering

Mijn fietsroute in zijn voetsporen start in Nieuwegein. We fietsen langs de Lekhaven, waar de lammetjes ronddartelen in het gras. Vlak na Tull en ’t Waal komen we uit bij Werk aan de Waalse Wetering. Hoe vaak ben ik hier niet al voorbij gefietst? Vandaag neem ik een kijkje. Boven op een lage heuvel staat een fort waar je uitkijkt van de Utrechtse Domtoren tot de spoorbrug over de Lek bij Culemborg.

Fort Werk aan de Korte Uitweg

Vlakbij, op het eiland van Schalkwijk, ligt Fort Werk. Het fort is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze verdedigingslinie zou Nederland in oorlogstijd moeten beschermen. Onder andere door een deel van het land tot kniehoogte onder water te zetten. Het water was niet diep genoeg om over te varen maar wel te diep om met materieel doorheen te waden. Je hield er de vijand perfect mee op afstand. Jan Blanken was één van de initiatiefnemers voor de aanleg van het ingenieuze systeem.

Je zou zou alle dijken, sluizen, kanalen, forten en bunkers bijna voorbij fietsen. Zo verborgen liggen ze in het landschap. Maar als je er eenmaal naar op zoek bent, zie je ze ook overal. Meteen na het fort fietsen we langs een inundatiekanaal en even later kijken we uit over Lunet aan de Snel. Op sommige plekken kan je op de dijk klimmen, of is er een opening in de dijk gemaakt waardoor je naar het kanaal kan lopen.

Forten, loopgraven en fruitbloesem

Midden in het landschap duikt ineens weer een fort op. Het indrukwekkende Fort Honswijk. Wij fietsen een stukje om de toren heen. Immens, en dit is nog maar een klein deel van het fort. Het grootste deel is aan het oog onttrokken door struiken en riet. Ik neem me meteen voor om nog een keer terug te komen voor een rondleiding. Er lopen overigens ook heel wat mooie wandelroutes op en rondom het fort.

Een paar minuten verder op de Lekdijk knijp ik alweer in de remmen. Ik zie een bordje staan, ‘Werk aan de Groeneweg’. Ik zie wat verhogingen en diepere plekken tussen de fruitbomen. Wat is dit? Het blijken historische loopgraven en infanteriestelling uit de Eerste Wereldoorlog te zijn. Het verdedigingswerk heeft nog helemaal de oorspronkelijke vorm en het ziet er nu tussen de bloesem van de fruitbomen bijna idyllisch uit.

Met het pontje over de Lek

We volgen de Lekdijk, badend in de zon en met weids uitzicht over de Lek. Even later nemen we het pontje naar Culemborg. Morrend wordt ons geld aangenomen. Het is dan wel contact, maar niet gepast. De man heeft geen goede dag en ik prent in mijn hoofd volgende keer meer kleingeld mee te nemen. Even later ben ik het voorval alweer vergeten, als we even door Culemborg dwalen. Wat een mooi historisch stadje!

Meteen na Culemborg kijken we bij de Goilberdingenwaarden uit over een bocht in de Lek. Er ligt een klein uiterwaardengebied waar de rivier ruimte krijgt. Je kan er een korte wandeling maken tussen de rietkragen, de hooigraslanden en uitkijken naar de vele vogels. Ook deze uiterwaarden zijn onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ze konden bij oorlogsdreiging onder water worden gezet. Als je goed kijkt zie je nog greppels en waterpartijen in het landschap. In deze sloten en richels zouden voertuigen gemakkelijk vastlopen en een mooi doelwit vormen voor het geschut op de forten.

Caatje aan de Lek

We fietsen verder langs de Lek en komen uit bij Werk aan het Spoel. Dit verdedigingswerk is gebouwd om een inundatiesluis. Deze kon bij oorlogsdreiging het land onder water zetten (inunderen). De sluis is inmiddels verdwenen en nu is hier Café Caatje aan de Lek, midden op het verdedigingswerk. Heerlijk in de zon drinken we een muntthee en eten een broodje vegetarische kroket. We struinen even rond en zien dat kunstenaars atelier houden in de oude fortwachterswoning.

Fort Everdingen

Iets verder ligt Fort Everdingen. Ooit vormde dit de verdediging van de drie inundatiesluizen en het inundatiekanaal vlakbij het fort. Nu is het thuishaven van bierbrouwerij Duits&Lauret. Voor bierliefhebbers dus een tussenstop waard. In de genieloods staat de brouwinstallatie met het proeflokaal. Op het fortterrein zetten kampeerders hun tentje op. Overigens start hier ook het Jan Blankenpad, een wandelroute door de uiterwaarden en over de wijk tussen de forten. Heb jij deze wel eens gelopen? Het is geen slecht idee hier even van de fiets te stappen om een wandeling te maken langs de bunkers van de oude tankgracht en langs de sluizen.

Over de Diefdijk

Ter hoogte van Zijderveld fietsen we een flink eind over de Diefdijk. Deze binnendijk beschermt het gebied al eeuwenlang tegen wateroverlast. De dijk werd rond 1800 verbeterd door Jan Blanken en werd daarna onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Door het gebied ten oosten van de dijk onder water te zetten kon een watervlakte van meer dan 4 kilometer breed ontstaan! Het was ook een bescherming: als ergens in de Betuwe een dijk doorbrak, kon het water niet verder dan de Diefdijk. Zo bleef Zuid-Holland droog.

W1879

W1879. Dat staat ineens in grote letters witgekalkt op de weg. Wat gebeurde er in 1879? Een bordje naast de weg verklapt het. Langs de weg ligt een nevenbatterij die inderdaad in 1879 werd aangelegd. In oorlogstijd konden hier kanonnen worden opgesteld. Een paar jaar geleden werden twee van deze batterijopstelplaatsen herbouwd.

Aan de Waal, langs de Linge

We stappen weer op de fiets. Na een tijdje zien we een oud stoomgemaal, De Oude Horn. Ik loop even over het sluisje. En even verder volgt fort Asperen. Hierna fietsen we langs de Linge. De route slingert door het landschap. Naar Leerdam, Asperen, Heukelem. We fietsen door tot aan de Waal waar Fort Vuren waakt, vlak aan de rivier de Waal. Dit fort had tot doel de rivier te verdedigen. We zetten de fietsen op de toegangsbrug en kijken even rond.

In Gorinchem draait de route om. We volgende Linge, het Merwedekanaal en de Breezijde tot aan Nieuwland. Alsmaar langs het water fietsen we terug naar Vianen. De forten hebben we achter ons gelaten. De mooie uitzichten blijven.

Een volle dag fietsen

De Jan Blankenroute is 75 kilometer lang en je kan er gerust een volle dag voor uittrekken!. Ik heb niet eens de helft van de dingen beschreven die ik gezien heb tijdens deze fietstocht! Wanneer je op zoek gaat naar de waterwerken zie je overal sluizen, forten, dijken. Op veel plekken staan informatieborden en starten (korte) wandelingen. Je kan de forten bezoeken, ronddwalen door Culemborg en er zijn plekken te over om te lunchen, koffie te drinken en te genieten van het uitzicht. Wie van geschiedenis houdt kan zijn hart ophalen. Wie kan genieten van weidse landschappen trouwens ook. Op routesinutrecht.nl vind je de routebeschrijving van de Jan Blankenroute en het gps-bestand. Op deze website vind je trouwens nog veel meer fietsroutes in Utrecht.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met het Routebureau Utrecht.